Որոտան գետի ամենախոր կիրճը գտնվում է Տաթև-Հարժիս (700-800մ) հատվածում: Այդ հատվածում կիրճն այնքան նեղ է, որ անգամ արևի ճառագայթները չեն կարողանում թափանցել նրա հատակը: Կիրճի ամենախոր մասում գտնվում է բնության գեղատեսիլ ու արտասովոր հրաշքը` Սատանի կամուրջը, որի երկարությունը 30 մետր է, իսկ լայնությունը` 50-60մ: Այդ կամրջով է անցնում Գորիս-Տաթև ավտոճանապարհը: Լեռնաղբյուրների ու ժայռերի ճեղքերից թափվող հանքային ջրերը գունավորել են Որոտանի ձորի պատերը վարդագույն, դեղին և կանաչ գույներով: Այդ հրաշք կառույցը տրավերտիններից կազմված բնական կամուրջ է: Դարեր շարունակ կրաքարային նստվածքները կուտակվելով տարածվել են գետի մի ափից մյուսը, կազմելով հզոր քարե կամար: Կամրջի եզրերից կախված են յուրահատուկ շթաքարեր (ստալակտիտներ), իսկ ժայռային սանդղակաձև խորշերից ներքև են թափվում գեղատեսիլ ջրվեժները:

Խնձորեսկը գտնվում է Հայաստանի Սյունիքի մարզում, Գորիսի ենթաշրջանում՝ Երևանից 270 կմ հեռավորության վրա: Սա այն վայրն է, որի մասին կարելի է ասել՝ մարդը բնությունը ենթարկել է իր կամքին և առավելագույնն է վերցրել նրանից: Խնձորեսկի ձորը իր բնական քարե բուրգերով մարդկային երևակայությունը տեղափոխում է այն հեռավոր ժամանակաշրջանը, երբ երկրում ապրում էին հսկաներ: Խնձորեսկը հայտնի է իր քարանձավային անտիկ կացարաններով, որտեղ մարդիկ ապրել են ընդհուպ մինչև 1950-ականները: Վաղնջական ժամանակներից մարդն ապրել է այստեղ բուրգերում, փորելով արեստական կացարաններ, տնտեսական շինություններ:

Հաղպատավանքը գտնվում է Լոռու մարզի Հաղպատ գյուղում:Հիմնադրվել է 10-րդ դարի 2-րդ կեսին:10 -13-րդ դարերում Հայաստանի նշանավոր հոգևոր և մշակութային կենտրոններից էր: Ներկա վիճակը կանգուն է և գործող:Այս վանական համալիրը ընդգրկված է ՅՈՒՆԵՍԿՈ-ի համաշխարհային ժառանգության ցուցակում:

Գայանեի վանքը մեկն է էջմիածնի վաղ միջնադարյան եկեղեցիներից, որի կառուցումը կապված է Հռիփսիմյան կույսերի ավանդության հետ( Գայանեն Հռիփսիմեի ընկերուհիներից էր` նահատակված նրա հետ միասին): Վանքը գտնվում է քաղաքի հարավային ծայրամասում՝ վանքի լճից ոչ հեռու: Ընդարձակ հարթավայրում՝ Արարատի հավերժորեն ճերմակ գագաթների ֆոնին, պարզորոշ գծագրվում է տաճարի բարեկազմ ծավալների ուրվանկարը: Մատենագրական աղբյուրների համաձայն՝ վանքը 630թ. կառուցել է տվել Եզր կաթողիկոսը Գայանե կույսի գերեզմանի վրա գտնվող մատուռի տեղում: Գայանե վանքը վաղ միջնադարյան հայկական եկեղեցական ճարտարապետության լավագույն հուշարձաններից է: Այն պատկանում է գմբեթավոր բազիլիկ կոչված տիպին, որի հորինվածքը սերվել է 4-5-րդ դդ. բազիլիկ եկեղեցիներից: Այս տիպի առաջնեկը Տեկորի տաճարն է , որը, վերակառուցման ենթարկվելով, գմբեթավորվել է՝ ստեղծելով վաղ միջնադարյան հայկական եկեղեցու մի նոր տիպ: Բացի Գայանեից՝ դրան են պատկանում Օձունի , Բագավանի և Մրենի տաճարները, առաջինը կառուցված է 6-7-րդ դդ. , իսկ մյուսները՝ 7-րդ դ.:

Տաթևի վանքը միջնադարյան ճարտարապետական և հոգևոր-մշակութային կենտրոն է ՀՀ Սյունիքի մարզում՝ Տաթև գյուղից հարավ՝ Որոտան գետի աջափնյա բարձրադիր հարթավայրում: VIII դարի վերջից եղել է Սյունաց եպիսկոպոսության աթոռանիստը: Տաթևի վանքը հիմնադրվել է IV դարում, VIII դարում կոչվել է Թադեոս առաքյալի աշակերտ Եվստաթեոսի (Տաթեոս) անունով, որը քրիստոնեություն է քարոզել Սյունիքում և նահատակվել այնտեղ:

Ախթալայի վանական համալիր X դարում հիմնադրված պարսպապատ վանական համալիր է, գտնվում է Հայաստանի Լոռու մարզ Ախթալա գյուղում՝ Երևանից 185 կմ հյուսիս: Ախթալայի վանական համալիրը Հայաստանի այն վանքերից է, որի կառուցումը համընկնում է Հայաստանի վերածնության շրջանի հետ: Ախթալայի վանական հուշարձանախմբում ներդաշնակ միահյուսվել են հայկական, վրացական ու բյուզանդական ճարտարապետության տարրերը:

Կարբի գյուղից ոչ հեռու IVդ.-ի սկզբին Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչը հիմնել էր մի փոքրիկ եկեղեցի, որը դարձել է Օհանավանք վանքի հիմքը: Ներկայումս Օհանավանք վանքն իրենց ներկայացնում է XII - XIII դդ.-ի կառույցներ: Համալիրը կառուցվել է 1216թ.-ից, երբ իշխան Վաչե Վաչուտյանը հիմնադրվել է Սուրբ Կարապետ եկեղեցին (1216-1221 դդ.): Վանքը կառուցվել է քարանձավների վրա և աստիճաններով միացված է կիրճին: IV դարի եկեղեցուց միայն ավերակներեն պահպանվել: Դրանք կարելի է տեսնել Օհանավանքի հնագույնի կառույցի` V դարումկառուցված բազիլիկի մոտ: Այն վերակառուցվել է 573թ.-ին, այնուհետև բազմիցս ենթարկվել է վերականգնողական աշխատանքների: Վանքի գավիթը կառուցվել է 1250թ.-ին: 1311թ. - ին վանքի արևմտյան հատվածում պատվանդանիվրա հուշասյունէ կանգնեցվել: Այսպիսով, Օհանավանք վանքը իրենց ներկայացնում է երեք շինություններից բաղկացած գրեթե կատարյալ ուղղանկյունի: Վանքի տարածքը պարսպապատ է, որը միջնադարում ծառայել է որպես պատնեշ զավթիչների դեմ: Հիմնական վանքը` Ս. Կարապետը - խաչաձև գմբեթավոր շինություն է, այն բոլոր անկյուններում երկհարկանի մատուռներ ունի: Այն առանձնանում է նուրբ դեկորատիվ ձևավորմամբ: Վանքի ճակատային հատվածը զարդարում է խաչի փորագրված պատկերը և տարբեր երկրաչափական զարդանախշեր: Վանքի հարավային պատըև նրա բարձր գմբեթն ավիրվել էին 1919թ.-ին, սակայն այժմ վերականգնվել են: Շատ հետաքրքիր է վանքի շինությունների որմնադրությունը. կարմիր և սև քարերը դրված են շախմատային ձևով: Օհանավանքի գավիթը մեծ հետաքրքրություն է ներկայացնում իր զանգակատնով, որն ունի 6,5 մ տրամագիծ և Հայաստանում համարվում է ամենամեծը նմանատիպ կառույցների շարքում: Զանգակատունը կառուցել է ավելի ուշ քան գավիթը, հնարավոր է մոտ 1270թ.- ին` շինության վերականգման ժամանակ:

Հաղարծնի վանքային համալիրը գտնվում է Տավուշի մարզի Դիլիջան քաղաքից 18 կմ հեռավորության վրա: Հաղարծինի համալիրը կազմում է երեք եկեղեցի, երկու գավիթ,սեղանատուն, աղոթարաններ, խաչքարեր:Վանքային համալիրը կառուցվել է 10-13-րդ դարերի ընթացքում:Վանական համալիրը այժմել կանգուն է և գործող:

Տավուշի մարզի Գոշ գյուղում՝ Գետիկ գետի վտակի ափին է գտնվում 12-13-րդ դդ. կրոնական և մշակութային նշանավոր կենտրոններից մեկը՝Նոր Գետիկ (Գոշավանք) վանքային համալիրը: Վերականգնվել է 1950-1960 թթ.: Վանական համալիրի ճարտարապետն է եղել Մխիթար Գոշը:Վանական համալիրը հիմայել գործուն է և կանգուն: