Սիսիանից 3 կմ հեռավորության վրա է գտնվում Քարահունջ հնագույն աստղադիտարանը` իր ցից քարերով: Ռադիոֆիզիկական չափումների ինստիտուտի տնօրեն, աստղաֆիզիկոս, ակադեմիկոս Պարիս Հերունու գլխավորությամբ 1994 և 1995 թվականներին կատարված հետազոտությունները ցույց տվեցին, որ Քարահունջը աշխարհի հնագույն աստղադիտարան է: Երեք հեկտար տարածքում զարմանալիորեն ճշգրիտ դասավորված հսկայական քարերից շատերն ունեն անցքեր, որոնք օգտագործվել են աստղային դիտարկումների համար: Այդ հինավուրց շինությունը ծառայել է որպես արևի Աստծո տաճար, հնագույն ճշգրիտ աստղադիտական սարք: Կառուցվել է 6000 տարի առաջ և գործածվել 4000 տարվա ընթացքում, անգամ մինչև քրիստոնեության ընդունման ժամանակաշրջանը: Պարիս Հերունին Քարահունջը անվանում է հայկական Սթոունհենջ: Նա, համեմատելով աստղադիտարանի քարերը նմանատիպ շինությունների հետ` Քալենիշը Շոտլանդիայի հյուսիսում (մ.թ.ա. 187թ.), Քարնակը Ֆրանսիայի հյուսիսում (մ.թ.ա. 1876թ.) և Նյու-Գրենջը Իռլանդիայում (մ.թ.ա. 2500-2400թթ.), եկել է այն եզրակացության, որ աստղագիտության մշակույթի սկզբնաղբյուրը եղել է Հայաստանը:

Խոր Վիրապը գտնվում է Արարատի մարզում: Այն Հայաստանում ամենահայտնի սրբավայրն է, քանի որ ուղղակիորեն կապված է այստեղ քրիստոնեության տարածման պատմության հետ: Հայաստանում քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն հռչակվեց 301թ.`շնորհիվ Գրիգոր Լուսավորչի ջանքերի: Սակայն մինչ Տրդատ 3-րդ թագավորին հավատափոխ անելը` Լուսավորիչը բանտարկված է եղել ներկայիս Խոր Վիրապ վանքային համալիրի տարածքում գտնվող զնդանում: 17-րդ դարում կառուցված վանքային համալիրից բացվում է աննկարագրելի մի տեսարան դեպի Աստվածաշնչյան Արարատ լեռը:

Որոտան գետի ամենախոր կիրճը գտնվում է Տաթև-Հարժիս (700-800մ) հատվածում: Այդ հատվածում կիրճն այնքան նեղ է, որ անգամ արևի ճառագայթները չեն կարողանում թափանցել նրա հատակը: Կիրճի ամենախոր մասում գտնվում է բնության գեղատեսիլ ու արտասովոր հրաշքը` Սատանի կամուրջը, որի երկարությունը 30 մետր է, իսկ լայնությունը` 50-60մ: Այդ կամրջով է անցնում Գորիս-Տաթև ավտոճանապարհը: Լեռնաղբյուրների ու ժայռերի ճեղքերից թափվող հանքային ջրերը գունավորել են Որոտանի ձորի պատերը վարդագույն, դեղին և կանաչ գույներով: Այդ հրաշք կառույցը տրավերտիններից կազմված բնական կամուրջ է: Դարեր շարունակ կրաքարային նստվածքները կուտակվելով տարածվել են գետի մի ափից մյուսը, կազմելով հզոր քարե կամար: Կամրջի եզրերից կախված են յուրահատուկ շթաքարեր (ստալակտիտներ), իսկ ժայռային սանդղակաձև խորշերից ներքև են թափվում գեղատեսիլ ջրվեժները:

Գայանեի վանքը մեկն է էջմիածնի վաղ միջնադարյան եկեղեցիներից, որի կառուցումը կապված է Հռիփսիմյան կույսերի ավանդության հետ( Գայանեն Հռիփսիմեի ընկերուհիներից էր` նահատակված նրա հետ միասին): Վանքը գտնվում է քաղաքի հարավային ծայրամասում՝ վանքի լճից ոչ հեռու: Ընդարձակ հարթավայրում՝ Արարատի հավերժորեն ճերմակ գագաթների ֆոնին, պարզորոշ գծագրվում է տաճարի բարեկազմ ծավալների ուրվանկարը: Մատենագրական աղբյուրների համաձայն՝ վանքը 630թ. կառուցել է տվել Եզր կաթողիկոսը Գայանե կույսի գերեզմանի վրա գտնվող մատուռի տեղում: Գայանե վանքը վաղ միջնադարյան հայկական եկեղեցական ճարտարապետության լավագույն հուշարձաններից է: Այն պատկանում է գմբեթավոր բազիլիկ կոչված տիպին, որի հորինվածքը սերվել է 4-5-րդ դդ. բազիլիկ եկեղեցիներից: Այս տիպի առաջնեկը Տեկորի տաճարն է , որը, վերակառուցման ենթարկվելով, գմբեթավորվել է՝ ստեղծելով վաղ միջնադարյան հայկական եկեղեցու մի նոր տիպ: Բացի Գայանեից՝ դրան են պատկանում Օձունի , Բագավանի և Մրենի տաճարները, առաջինը կառուցված է 6-7-րդ դդ. , իսկ մյուսները՝ 7-րդ դ.:

Տավուշի մարզի Գոշ գյուղում՝ Գետիկ գետի վտակի ափին է գտնվում 12-13-րդ դդ. կրոնական և մշակութային նշանավոր կենտրոններից մեկը՝Նոր Գետիկ (Գոշավանք) վանքային համալիրը: Վերականգնվել է 1950-1960 թթ.: Վանական համալիրի ճարտարապետն է եղել Մխիթար Գոշը:Վանական համալիրը հիմայել գործուն է և կանգուն:

Ենոքավան գյուղը գտնվում է Իջևանից 10կմ հեռավորության վրա:Ենոքավանից 3կմ հեռավորության վրա Խաչաղբյուր գետի հիասքանչ ձորում է գտնվում Լաստիվեր-անապատ երկհարկ քարանձավը: Տեղանքը կարծես թաքնվում է սաղարթախիտ անտառի խավարի մեջ: Բուռն գետը, բարձր ծառերը և ուղղաձիգ ժայռերը հեքիաթային են դարձնում տեղի բնությունը:Կառույցը նմանվում էր լաստի, և այդ պատճառով քարանձավը մնաց ժողովրդի հիշողության մեջ <<Լաստիվեր>> Անունով:

Վանական համալիրը գտնվում է Սյունիքի մարզի Կապան քաղաքից մոտ 5 կմ հարավ-արևմուտք, Ողջի գետի բարձրադիր աջ ափին, Տիգրանասարի լանջին: Հիմնադրել է Սյունյաց նահանգի Բաղք գավառի գահակալ իշխան Ձագիկի որդի Վահանը` X դ.: Նրա անունով էլ վանքը կոչվել է Վահանավանք: Վանական համալիրը բաղկացած է Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցուց (911 թ.), գավթից, սյունասրահից (XI դ. կես) և Ս. Աստվածածին երկհարկ եկեղեցուց (1086 թ.): Համալիրի եկեղեցին, գավիթը և սյունասրահը 1046 թ. վերակառուցել է Իշխանաց իշխան Գրիգորը (հետագայում Սյունյաց թագավոր Գրիգոր Ա):

Տաթևի վանքը միջնադարյան ճարտարապետական և հոգևոր-մշակութային կենտրոն է ՀՀ Սյունիքի մարզում՝ Տաթև գյուղից հարավ՝ Որոտան գետի աջափնյա բարձրադիր հարթավայրում: VIII դարի վերջից եղել է Սյունաց եպիսկոպոսության աթոռանիստը: Տաթևի վանքը հիմնադրվել է IV դարում, VIII դարում կոչվել է Թադեոս առաքյալի աշակերտ Եվստաթեոսի (Տաթեոս) անունով, որը քրիստոնեություն է քարոզել Սյունիքում և նահատակվել այնտեղ:

Սևանավանք, հայկական վանական համալիր Սևանաի թերակղզու վրա, Գեղարքունիք մարզ, Հայաստանի Հանրապետություն: Սևանի վանքը գտնվում է Սևանի թերակղզում, հիմնադրել է Գրիգոր Ա Լուսավորիչը 305 թ.-ին:Այն ունի Սուրբ Առաքելոց (ձախ ) և Սուրբ Կարապետ (աջ) եկեղեցիներ:

Սանահինի վանքը գտնվում է Դեբեդ գետի աջ ափին` Լոռու կանաչապատ անկյուններից մեկում: Ճարտարապետական այս բարդ համակառույցը բաղկացած է մի քանի եկեղեցիներից, գրադարան-մատենադարանից, դպրանոցից: Առանձին հիացմունք է առաջացնում Սբ. Աստվածածին եւ Ամենափրկիչ եկեղեցիներն իրար կապող ճեմարանի շենքը, որն ի սկզբանե եղել է ճարտարապետների հմուտ հնարքը, որով նրանք այս երկու եկեղեցիներին հաղորդել են բարձր սեյսմակայունություն: